กรรม เป็นอำนาจสากล ทีมีกลไกซับซ้อนที่สุดในจักรวาล จิตเดิมนั่นเริ่มเสียสติเพราะกิเลสจรเข้ามากระทบ เกิดความหวั่นไหวอวิชชา จะเข้าแทรกปรุงเป็นจิตสังขารขึ้นมาทันที กรรมก็ได้เริ่มเกิดขึ้นมาแล้ว ณ บัดนี้ จากนั้นการเคลื่อนไปของจิตที่ห่อหุ้มด้วยอวิชาในปุเรนภพ นับเป็นอเนกอนันต์ชาติ ก็ล้วนเป็นกระบวนการเคลื่อนไปของกรรมตามกระแสอวิชชาทั้งสิ้น
ข้อมูลที่กล่าวมาข้างต้นเป็นพื้นฐานความรู้ของผู้สำหรับนักปฏิบัติธรรม สำหรับความรู้พิสดารนั้น ขอให้ นักปฏิบัติธรรมใช้ปัญญาญาณปฏิบัติตามแนวทาง

พระพุทธองค์ ทรงตรัสรับรองธรรมะไว้ว่า เป็น “สันทิฏฐิโก” คือผู้ปฏิบัติจักพึงเห็นเองได้
ความรู้เบื้องต้นที่ควรรู้เกี่ยวกับเรื่องกรรมก็คือ อำนาจของกรรมที่มีต่อชีวิต ซึ่งสมเด็จ พระสมณโคดม สรรเพชรพุทธเจ้าทรงดำรัสว่า
กัมมัสสะโกมหิ เรามีกรรมเป็นของตน
กัมมะทายาโท เราเป็นผู้รับผลผลของกรรม
กัมมะโยนิ เราเป็นผู้มีกรรมเป็นกำเนิด
สัมมะพันธุ เราเป็นผู้มีกรรมเป็นเผ่าพันธุ์
กัมมะปฏิสะระโณ เรามีกรรมเป็นที่พึ่งอาศัย
ยังกัมมัง กะริสสามิ เราทำกรรมอันใดไว้
กัลป์ยาณัง ปาปะกัง วา ดีก็ตาม ชั่วก็ตาม
ตัสสะ ทายาโท ภะวิสสามิ เราจักเป็นผู้รับผลกรรมนั้น
จากพุทธดำรัสนี้ สรุปความได้ว่า ที่เราเกิดมานี้ก็ด้วยอำนาจกรรม เกิดมามีรูปร่างหน้าตา นิสัยใจคอเป็นอย่างไรก็ ด้วยอำนาจกรรมเกิดมาในฐานะใด ดำรงอยู่อย่างไร ชีวิตดำเนินไปทางไหนก็ด้วยอำนาจกรรม

การจำแนกกรรม
จากข้อมูลข้างต้น จึงจำแนกอำนาจกรรมตามบทบาทที่มีต่อชีวิตได้ดังนี้
1. กรรมที่ทำให้เรามาเกิด นับแต่จิตส่ายเพราะอวิชชาเป็นปฐม
2. กรรมที่ตบแต่งขันธ์ 5 คือ รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญาณ
3. กรรมในสิ่งแวดล้อมรอบด้าน ที่เราประสบ ซึ่งมีบ่วงกรรมผู้พันอยู่
4. กรรมในปรากฏการณ์ของชีวิต ที่เราต้องพบเมื่อถึงเวลาซึ่งมีทั้งดีและไม่ดี ตามที่เราได้ทำไว้ กรรม สนองตามเวลานั้นเรียกว่า เวรกรรม
จึงอาจกล่าวได้ว่า ชีวิตทั้งชีวิตเรานี้ คือผลของกรรมทั้งสิ้น
การรับผลกรรม
การรับผลกรรมนั้น เสมือนเราขว้างบูมเมอแรงออกจากตัว บูมเมอแรงนันก็จะกลับมาหาเราอีก ดังนั้น เรากระทำกรรมอันใดไว้ ก็ย่อมได้รับกรรมนั้นเป็นของตอบแทนเช่นกัน แม่พระพุทธองค์เองก็ยังทรงชดใช้กรรมเก่า ดังที่ทรงตรัสเล่าไว้ใน “พุทธาปทาน” ว่า
“ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย ท่านทั้งหลาย จงฟังเถิดกรรมที่เราได้กระทำไว้แล้ว เราเห็นภิกษุผู้หนึ่งอยู่ป่ารูปหนึ่ง จึงได้ถวายผ้าท่อนเก่า ในกาลนั้น เราได้ปรารถนาเป้นพระพุทธเจ้าครั้งแรก ผลแห่งกรรมอันเนื่องด้วย ผ้าท่อนเก่านั้นได้สำเร็จแม้ในความเป็นพระพุทธเจ้า”
“เราเคยเป็นนักเลงชื่อ ปุนาลิ ในชาติปางก่อน ๆ ได้กล่าวใส่ร้ายพระปัจเจกพระพุทธเจ้าพระนามว่า สุรภี ผู้มิได้ประทุษร้าย ด้วยผลกรรมดังกล่าวนั้น เราได้ท่องเที่ยวไปในนรกสิ้นกาลนาน เสวยทุกขเวทนา สิ้นพันปีเป็นอันมาก ด้วยกรรมที่เหลือนั้น ในภพสุดท้ายนี้ ก็ถูกใส่ความ เพราะเหตุนางสุนทริกา (คือนางสุนทริกา เป็นนักบวชหญิงถูกพวกเดียรถีย์ ใช้ให้ทำเป็นบอกใครว่าจะไปค้างคืนกับพระสมณโคดม แล้วไปค้างเสียที่อื่น รุ่งเช้าก็ทำเป็นเดินทางมาจากเชตวนารามที่ประทับของพระพุทธองค์ พออีก 2 – 3 วัน พวกเดียรถีย์ก็จ้างนักเลงไปฆ่านางสุนทรกา เป็นเชิงให้เห็นว่า นางถูกฆ่า เพื่อจะปิดปาก คนก็สงสัยว่าอาจจะจริง แต่พระราชาส่งราชบุรุษสืบดูตามร้านสุรา ก็จับพวกนักเลงได้และลงโทษผู้จ้างในที่สุด)
“ในกาลก่อนเราได้เคยฆ่าน้องชายต่างมารดาด้วยเหตุแห่งทรัพย์ ผลักลงไปในซอกเขาเอาหินทุ่ม ด้วยผลแห่งกรรมนั้น เทวทัตจึงเอาหินทุ่มเรา สะเก็ตหินมาถูกหัวแม่เท้าเรา”
“เราได้เคยเป็นพระราชา เป็นหัวหน้าทหารเดินเท้าได้ฆ่าบุรุษหลายคนด้วยหอก ด้วยผลแห่งกรรมนั้น เราได้หมกไหม้อย่างหนักในนรก ด้วยผลแห่งกรรมนั้น สะเก็ตแผลที่เท้าเราก็กลับกำเริบ (อักเสบ) เพราะกรรมยังไม่หมด”
“เราเคยเป็นเด็กชาวประมง ในหมู่บ้านชาวประมงเห็นชาวประมง ฆ่าปลาก็มีความชื่นชม ด้วยผลแห่งกรรมนั้นเราจึงเกิดเจ็บที่ศีรษะ”
“เราเป็นผู้ชื่อว่าโชติปาละ ได้เคยกล่าวว่าพระสุคต พราะนามว่ากัสสปะว่า การตรัสรู้เป้นของได้โดยยาก ท่านจะได้จากควงโพธิ์ที่ไหนกัน ด้วยผลแห่งกรรมนั้น เราได้บำเพ็ญทุกรกิริยาเป็นอันมาก สิ้นเวลา 6 ปี ต่อ จากนั้นจึงได้บรรลุการตรัสรู้เรามิได้บรรลุการตรัสรู้โดทางนั้น ได้แสวงหาทางที่ผิด เพราะถูกกรรมเก่าทวงเอา”
“ เราสิ้นบุญและบาปแล้ว เว้นแล้วจากความเดือนร้นทั้งปวง ไม่มีความโศก ไม่มีความคับแค้น ปราศจากอาสวะ จักปรินิพพาน”
จะเห็นได้ว่า แม้พระบรมสุคตเจ้ายังมิอาจหลีกเหลี่ยงผลกรรมที่ตนกระทำไว้ได้ แม้ยินดีในการฆ่าปลาของผู้อื่นก็ยังต้องรับผลมโนกรรมนั้นด้วยการปวดศีรษะ แม้ได้กล่าวหาผู้อื่นไว้ก็ได้ถูกใส่ร้ายในชาตินี้ กรรมสนองกรรมจึงเป็นกลไกของธรรมชาติที่ไม่มีผู้ใดอาจขัดขืนได้

“ผู้ใดเห็นธรรม ผู้นั้นเห็นเราตถาคต”

การคลายกรรม

เป็นหลักธรรมดาของทุกสิ่งในจักรวาลนี้ ถ้าลด อุณหภูมิมิให้สงบเย็นลง องค์ประกอบภายในจะจัดเรียงตัวกันใหม่ให้เป็นระเบียบมากขึ้น ยิ่งเย็นลงเท่าไหร่องค์ประกอบภายในก็จะมีความเป็นระเบียบมากขึ้นเท่านั้น ยิ่งองค์ประกอบภายในประสานกลมกลืนกันด้วยระเบียบอันดีเพียงใด ก็จะมีอานุภาพเพิ่มพูนมากยิ่งเพียงนั้น ดังเหล็กเมื่อเป็นเหล็กธรรมดา โมเลกุลของมันไม่เป็นระเบียบ ยุงเหยิง สับสน จะเป็นเหล็กที่ด้อยอานุภาพ แต่เมื่อลดอุณหภูมิให้เย็นลง โมเลกุลของเหล็กนั้นจะเรียงตัวกันเป็นระเบียบในขณะที่โมเลกุลจัดเรียงตัวกัน ใหม่นั้นโมเลกุลประเภทเดียวกันก็จะเกาะตัวเข้าหากัน โมเลกุลที่แปลกปลอมต่างพวกไปก็จะถูกเบียดออกจากกลุ่มก้อนเมื่อโมเลกุลของ เหล็กทั้งหมดเรียงตัวกันเป็นระเบียบเป็นเนื้อเดียวกันดีแล้ว ก็จะมีอำนาจดึงดูด เกิดขึ้นทั้งหลายเป็นแม่เหล็ก